Dieta FODMAP w zespole jelita drażliwego

Dieta Low FODMAP (o małej zawartości FODMAP) staje się coraz bardziej popularna. Pamiętacie, co się działo kiedy gluten-free wchodziło na salony? Teraz stery przejmuje Low FODMAP. Hasztag z nazwą diety jest obecny już w 377998 postach na instagramie (stan na 24.09.2019r. :)). Czym tak naprawdę jest ta dziwnie brzmiąca dieta?

FODMAP to akronim od Fermentable Oligo-, Di-, Mono-saccharides And Polyols (tłum. fermentujące mono-, di- oraz oligosacharydy, jak również poliole) [1]. Ta skomplikowana nazwa może odstraszyć i zniechęcić do dalszego czytania, ale obiecujemy, że trudniej już nie będzie 🙂 Mówiąc najprościej – jest to grupa cukrów, które nie są całkowicie trawione lub wchłaniane w naszych jelitach. Są one obecne w licznych produktach – przetworach mlecznych, warzywach, owocach, pszenicy i w innych ziarnach [2].

Czym jest FODMAP

Monosacharydy to cukry proste. Należą do nich fruktoza, glukoza i galaktoza. Gdy połączymy je w pary – dwa takie same bądź dwa różne cukry proste –  otrzymujemy bardziej złożoną jednostkę, disacharydy. Za przykład może posłużyć laktoza. Zawiera ona w swojej budowie glukozę i galaktozę. Jeśli będziemy tworzyć dłuższe łańcuchy cukrowe, zawierające do 10 cząsteczek cukrów prostych, powstają oligosacharydy [3].  

Poliole to półsyntetyczne środki słodzące. Znajdują się w znacznie większej liczbie produktów niż moglibyśmy się spodziewać. Zaliczamy do nich np. ksylitol, sorbitol czy mannitol [1,2].

Zespół jelita drażliwego 

Zespół jelita drażliwego – ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS – to przewlekła choroba jelit. Ponad 80% chorym doskwierają bóle brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień. Mogą przeważać zaparcia albo biegunki, wyróżnia się też postać mieszaną i nieokreśloną. Co najważniejsze – nie ma jasno określonej przyczyny dolegliwości. U 70-90% osób występuje podłoże psychiczne. Objawy jelita drażliwego mogą nasilać się np. w sytuacjach stresowych. Rozpoznanie choroby stawia się zgodnie z wytycznymi rzymskimi IV [4,11].

Nieprawidłowości funkcjonowania układu pokarmowego to nie tylko ból czy dyskomfort, lecz również obniżenie jakości życia. Warto wspomnieć tutaj o osobach starszych, u których samoistnie dochodzi do osłabienia funkcjonowania przewodu pokarmowego. Jedną z konsekwencji może być spadek ich stanu odżywienia. Według badań u około 22% osób z tej grupy wiekowej zauważa się objawy sugerujące zespół jelita drażliwego [5].

Jak FODMAP nasilają objawy jelita drażliwego?

Spożycie produktów FODMAP zwiększa fermentację bakteryjną w jelitach. Skutkiem tego może być nasilenie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Ze względu na małą wchłanialność w jelicie cienkim, FODMAP docierają do jelita grubego. Tam są pożywką dla bakterii i w rezultacie wytwarzają takie gazy jak wodór (H₂), metan (CH₄) oraz dwutlenek węgla (CO₂). Powoduje to powiększenie się jelit, odczuwalne jako ich puchnięcie [6]. 

Warto jednak pamiętać, że niepożądane objawy ze strony przewodu pokarmowego, jakie jak biegunka, silny ból brzucha, gazy, wzdęcia czy zaparcia – odnoszą się nie tylko do nietolerancji fruktozy czy laktozy, lecz również pojawiają się po spożyciu m.in. ksylitolu czy inuliny [7].

Leczenie zespołu jelita drażliwego ustalane jest przez lekarza. Dieta uboga w produkty FODMAP jest jedną z opcji leczenia dietetycznego. Może być wprowadzona po zdiagnozowaniu choroby.

Dietę tę stworzyli naukowcy z Monash University. Film powyżej prezentuje, jak i dlaczego dieta ta działa u osób z zespołem jelita drażliwego (IBS).

Lista FODMAP – bogatych produktów

Czego unikać przy zespole jelita drażliwego [8]?

• Warzywa – karczoch, szparagi, kalafior, czosnek, zielony groszek, grzyby, cebula
• Owoce – jabłka, wiśnie, suszone owoce, mango, nektarynki, brzoskwinie, gruszki, śliwki, arbuz
• Przetwory mleczne – mleko krowie, budyń, lody, mleko sojowe, jogurt
• Źródła białka – większość roślin strączkowych, niektóre marynowane mięso / drób / owoce morza, niektóre przetworzone mięso
• Produkty zbożowe – chleb na bazie pszenicy / żyta / jęczmienia, płatki śniadaniowe, herbatniki
• Słodycze, słodziki – syrop glukozowo – fruktozowy, miód, słodziki
• Orzechy, nasiona – orzechy nerkowca, pistacje

A co z awokado? Tu zaczynają się schody! Awokado zawiera poliole i należy do grupy o małej, średniej lub dużej zawartości FODMAP, w zależności od wielkości porcji. Możemy je jeść w pierwszym etapie diety, w ilości 30g/ dobę.

Lista FODMAP – ubogich produktów

Co jeść przy zespole jelita drażliwego [8]?

• Warzywa – bakłażan, papryka, marchew, ogórek, sałata, ziemniak, pomidor, cukinia
• Owoce – winogrona, kiwi, pomarańcza, ananas, truskawki
• Przetwory mleczne – mleko migdałowe, ser brie / camembert/ feta, mleko sojowe
• Źródła białka – jajka, tofu, gotowane mięso, drób, owoce morza, tempeh
• Produkty zbożowe – płatki kukurydziane, owies, ryż, makaron kukurydziany, chleb orkiszowy na zakwasie
• Słodycze, słodziki – ciemna czekolada, syrop klonowy, cukier
• Orzechy, nasiona – orzechy macadamia, orzechy ziemne, pestki dyni, orzechy włoskie

Dieta w zespole jelita drażliwego

Dietę w zespole jelita drażliwego należy wprowadzić po postawieniu diagnozy i zalecenia jej przez lekarza.  Według rekomendacji diagnostyczno-terapeutycznych dietę Low FODMAP zaleca się spożywać przez okres do 6 tygodni [8]. Pamiętajmy, że nie jest to dieta lecząca przyczynę choroby, ale może pomóc zmniejszyć jej objawy.

• Etap 1 (2-6 tygodni) – Zamiana produktów o wysokiej zawartości FODMAP na produkty o ich małej zawartości. Lubisz herbatę z miodem? Ograniczysz zawartość FODMAP zamieniając miód na syrop klonowy lub cukier spożywczy. Na śniadanie można zjeść np. owsiankę z komosy ryżowej z bananem i jogurtem (przepis znajdziecie tutaj)

• Etap 2 (8-12 tygodni) – ponowne wprowadzanie FODMAP do menu. Kontynuacja spożywania produktów o niskiej zawartości oraz obserwacja tolerancji na pokarmy zawierające dużą zawartość FODMAP.

• Etap 3 (Personalizacja) – zachowana jest równowaga pomiędzy produktami ubogimi oraz bogatymi w FODMAP. Na tym etapie powinniśmy już wiedzieć, jakie produkty w naszym jadłospisie tolerujemy, a jakie nie [8].

Jak działa ta dieta?

Stosując dietę Low FODMAP w zespole jelita drażliwego szanse na redukcję dolegliwości bólowych brzucha są o  81% większe, a na zminimalizowanie wzdęć – o 75% większe. Objawy ze strony układu pokarmowego mogą się zmniejszyć u ok. 70% chorych [9].

Korzyści z diety o niskiej zawartości FODMAP u pacjentów z zespołem jelita drażliwego udokumentowano w kilkudziesięciu badaniach klinicznych [10]. Oczywiście, potrzebne są badania długoterminowe oraz takie, w których można kontrolować przestrzeganie diety przez pacjentów.  Czekamy też na badania przeprowadzone na większych grupach chorych. Mimo tego, efekty dotychczasowych badań są bardzo zachęcające.  

Warto zapamiętać

• Tak jak dieta gluten-free przeznaczona jest dla osób z celiakią i nadwrażliwością na gluten (więcej o diecie bezglutenowej tutaj), tak dieta Low FODMAP dedykowana jest pacjentom ze zdiagnozowanym zespołem jelita drażliwego. To bardzo ważne! Osobom, które nie chorują na IBS, może przynieść więcej szkód niż korzyści. Produkty zawierające sacharydy i poliole posiadają również ogrom cennych związków odżywczych, w tym witamin, składników mineralnych czy białka. Wykluczenie więc z diety produktów fermentujących czy polioli zwiększa ryzyko niedoborów pokarmowych. Nawet u pacjentów z IBS dieta low FODMAP nie jest stałym rozwiązaniem, a jedynie kilkutygodniową terapią.
• Dotychczasowe badania przeprowadzone były na grupie osób dorosłych. Nie wiadomo, jak ta dieta działa u dzieci.
  

Bibliografia:

1. Altobelli E, Del Negro V, Angeletti P, Latella G. Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients. 2017;9(9):940.
2.  Cozma-Petruţ A, Loghin F, Miere D, Dumitraşcu D. Diet in irritable bowel syndrome: What to recommend, not what to forbid to patients!. World J Gastroenterol. 2017;23(21):3771. 
3. Varney J, Barrett J, Scarlata K, Catsos P, Gibson P, Muir J. FODMAPs: food composition, defining cutoff values and international application. J Gastroenterol Hepatol. 2017;32:53-61.
4. Saha L. Irritable bowel syndrome: Pathogenesis, diagnosis, treatment, and evidence-based medicine. World J Gastroenterol. 2014;20(22):6759.
5. Nanayakkara W, Gearry R, Muir J et al. Gastrointestinal Symptoms and FODMAP Intake of Aged-Care Residents from Christchurch, New Zealand. Nutrients. 2017;9(10):1083.
6. Ong D, Mitchell S, Barrett J et al. Manipulation of dietary short chain carbohydrates alters the pattern of gas production and genesis of symptoms in irritable bowel syndrome. J Gastroenterol Hepatol. 2010;25(8):1366-1373.
7. Fedewa A, Rao S. Dietary Fructose Intolerance, Fructan Intolerance and FODMAPs. Curr Gastroenterol Rep. 2013;16(1).
8. https://www.monashfodmap.com/ibs-central/i-have-ibs/starting-the-low-fodmap-diet/. Published 2019. Accessed September 25, 2019.
9. Ringel Y, Williams R, Kalilani L, Cook S. Prevalence, Characteristics, and Impact of Bloating Symptoms in Patients With Irritable Bowel Syndrome. Clinical Gastroenterology and Hepatology. 2009;7(1):68-72.
10. Marsh A, Eslick E, Eslick G. Does a diet low in FODMAPs reduce symptoms associated with functional gastrointestinal disorders? A comprehensive systematic review and meta-analysis. Eur J Nutr. 2015;55(3):897-906.
11. Skrzydło-Radomańska B, Szczepanek M, Bartnik W. Zespół jelita drażliwego. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.14. Accessed September 20, 2019.