Dieta bezglutenowa, początkowo popularna w Stanach Zjednoczonych, zagościła na dobre również w Europie. Możliwość wyboru bezglutenowej żywności oferuje już większość sklepów i restauracji. Dla osób, które nie tolerują glutenu, czyli białka znajdującego się w pszenicy, życie i jęczmieniu, ta obfitość jest błogosławieństwem. Czy Wy też wybieracie bezglutenowe produkty myśląc, że są zdrowsze?
Nie oszukujmy się – dieta bezglutenowa jest teraz modna. Ludzie przechodzą na nią, opierając się na niewielkiej liczbie dowodów naukowych. Chcą schudnąć, zwiększyć poziom energii, a także leczyć autyzm i czuć się zdrowszym.
Czym jest celiakia?
Wystarczy nawet 50 mg glutenu, aby spowodować kłopoty u chorych na celiakię. Jest to autoimmunologiczna chorobą o genetycznym podłożu. Gluten wywołuje u nich odpowiedź immunologiczną, która uszkadza wyściółkę jelita cienkiego. Może to zakłócać wchłanianie składników odżywczych z pożywienia, wywoływać objawy niepożądane i prowadzić do osteoporozy, niedokrwistości, uszkodzenia nerwów, czy nawet bezpłodności. Jednym z kryteriów rozpoznania celiakii jest obecność autoprzeciwciał w klasie IgA. Należą do nich przeciwciała przeciwendomyzjalne (EMA) oraz przeciwko transglutaminazie tkankowej (TG2). Uzupełnieniem jest także badanie na obecność antygenów HLA-DQ2/DQ8 lub obecność typowych zmian histopatologicznych [1-2].
Efekt nocebo
W 2011 r. profesor Peter Gibson wykazał związek między spożywaniem glutenu a występowaniem zaburzeń żołądkowo-jelitowych u pacjentów z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten ( NCGS, non-celiac gluten sensitivity) [3]. Jednak jako skrupulatny naukowiec, Gibson postanowił powtórzyć badanie. Wykluczył wszelkie potencjalne czynniki wyzwalające objawy żołądkowo-jelitowe. Wyeliminował laktozę, niektóre środki konserwujące (benzoesany, siarczyny i azotyny), fermentujące oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole (znane również jako FODMAP) z diety pacjentów [4].
Okazało się, że pacjenci zgłaszali nasilenie objawów żołądkowo jelitowych niezależnie od tego, czy ich dieta zawierała gluten, czy też nie [3]. Dane wyraźnie wskazywały na tzw. efekt nocebo. Polega on na występowaniu różnych efektów ubocznych (np. nudności, wymiotów, bólów głowy, senności, tachykardii, biegunki i in.) z powodu negatywnego nastawienia pacjenta do terapii [5].
Ku zaskoczeniu wszystkich – to nie gluten był przyczyną dolegliwości! Ich podłoże było prawdopodobnie psychologiczne. Odkrycie to doprowadziło Gibsona do wyciagnięcia zupełnie odwrotnego wniosku niż ten z 2011 roku.
Spożycie glutenu chroni przed cukrzycą
Jak wynika z badań przedstawionych przez Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne, spożywanie glutenu może wiązać się z mniejszym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2. Ograniczonej konsumpcji glutenu towarzyszy tendencja do spożywania mniejszej ilości błonnika. A ten jest czynnikiem ochronnym przed rozwojem choroby. Osoby o najwyższym spożyciu glutenu miały o 13% niższe ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 niż osoby o spożywające go dziennie mniej niż 4g [6].
Gluten w trosce o serce
Okazuje się także, że ilość spożywanego glutenu nie miała wpływu na ryzyko zawału serca.
„Nasze odkrycia pokazują, że ograniczenie glutenu nie przynosi korzyści, przynajmniej jeśli chodzi o zdrowie serca, osobom bez celiakii.”
–powiedział Benjamin Lebwohl, autor badania z Centrum Medycznego Uniwersytetu Columbia.
Naukowcy twierdzą, że w przypadku diety bezglutenowej ryzyko chorób serca może być większe! I to nie z powodu braku glutenu. Poprzez eliminację glutenu dochodzi do zmniejszania liczby pełnoziarnistych produktów spożywczych w diecie [7].
Skąd te metale toksyczne?
Osoby, które wyeliminowały gluten, mogą być narażone na większą ekspozycję na arsen i rtęć. Są to metale toksyczne, które mogą prowadzić do chorób układu krążenia, nowotworów, a także wywoływać objawy neurologiczne [8]. Produkty bezglutenowe często zawierają mąkę ryżową jako substytut pszenicy. Ryż kumuluje pewne metale ciężkie, w tym arsen i rtęć z nawozów, gleby lub wody.
Dr Maria Argos i jej zespół zbadali związek pomiędzy wykluczeniem glutenu z diety, a stężeniem metali toksycznych we krwi i w moczu.
Zaobserwowano, że u osób będących na diecie bezglutenowej występowało wyższe stężenie arsenu w moczu i rtęci we krwi. Poziom arsenu był prawie dwukrotnie wyższy, a poziom rtęci – wyższy o 70% niż u osób spożywających gluten regularnie [8].
„Te wyniki wskazują, że mogą wystąpić niezamierzone konsekwencje diety bezglutenowej. Konieczne są jednak dalsze badania, zanim będziemy mogli ustalić, czy ta dieta stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia.”
-powiedziała Argos.
Bezglutenowa moda
Dlaczego tak wielu ludzi bez celiakii przechodzi na dietę bezglutenową?
Badania pokazują, że 30% Amerykanów chciałoby jeść mniej glutenu. Oczywistym jest opisywany przez zwolenników tej diety spadek wagi i wiążące się z tym lepsze samopoczucie. Jak jednak może być inaczej, jeśli wykluczymy chrupiące pieczywo, pizzę czy pączki? Czy ma to coś wspólnego z glutenem? Badania naukowe tego nie potwierdzają. A wręcz rekomendują spożywanie pełnoziarnistych produktów, w tym tych zawierających gluten. Trwają intensywnie badania nad innymi związkami w produktach zbożowych, jak fruktany, czy wspomniane wcześniej FODMAP [9].
Nie wiadomo, czy to wyniki Gibsona z 2011 r. przyczyniły się do tego trendu żywieniowego, czy też deklaracje znanych medialnie osób, dietetyków i trenerów fitness, bezkrytycznie powielających tę modę. Jedno jest pewne – zyski czerpią z tego producenci żywności pozbawionej glutenu. Jest to normalna reakcją rynku na panujące trendy. Czy znak przekreślonego kłosa na butelce wody mineralnej nie jest już absurdem?
Bibliografia
1. Rubio-Tapia A, Murray J. Classification and management of refractory coeliac disease. Gut. 2010;59(4):547-557.
2. Szczeklik A. (red.): Choroby wewnętrzne. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2018.
3.Biesiekierski J, Newnham E, Irving P et al. Gluten Causes Gastrointestinal Symptoms in Subjects Without Celiac Disease: A Double-Blind Randomized Placebo-Controlled Trial. American Journal of Gastroenterology. 2011;106(3):508-514.
4.Biesiekierski J, Peters S, Newnham E, Rosella O, Muir J, Gibson P. No Effects of Gluten in Patients With Self-Reported Non-Celiac Gluten Sensitivity After Dietary Reduction of Fermentable, Poorly Absorbed, Short-Chain Carbohydrates. Gastroenterology. 2013;145(2):320-328.e3.
5. Colloca L, Miller F. The Nocebo Effect and Its Relevance for Clinical Practice. Psychosom Med. 2011;73(7):598-603.
6.American Heart Association. “Low gluten diets linked to higher risk of type 2 diabetes.” ScienceDaily. ScienceDaily, 9 March 2017.
7.Lebwohl B, Cao Y, Zong G et al. Long term gluten consumption in adults without celiac disease and risk of coronary heart disease: prospective cohort study. BMJ. 2017:j1892.
8.Bulka C, Davis M, Karagas M, Ahsan H, Argos M. The Unintended Consequences of a Gluten-free Diet. Epidemiology. 2017;28(3):e24-e25.
9. Fedewa A, Rao S. Dietary Fructose Intolerance, Fructan Intolerance and FODMAPs. Curr Gastroenterol Rep. 2013;16(1).
