Sucha skóra dłoni – jak o nią zadbać?

W ostatnim czasie ręce myjemy częściej i dokładniej. Tak częste stosowanie środków higienicznych może spowodować, że skóra dłoni będzie sucha i podrażniona.

Aby pozbyć się koronawirusa z ich powierzchni, wystarczy woda, mydło i 30 sekund ulubionej piosenki nuconej w myślach albo śpiewanej na głos. Koronawirusa SARS-CoV-2 oprócz mydła zdezaktywuje też środek dezynfekcyjny zawierający co najmniej  60% etanolu lub 70% izopropanolu [1]. 

Oczywiście sucha skóra jest niewielką ceną jaką płacimy za kluczowy środek do ochrony przed zakażeniem koronawirusem i zachorowaniem na Covid-19. 

Z wielu Waszych pytań dotyczących pielęgnacji skóry wynika, że część z Was już doświadczyło problemu suchości skóry. Postanowiłam przyjrzeć się, co na ten temat mówią publikacje naukowe. 

O koronawirusie SARS-CoV-2 piszemy więcej tutaj i tutaj.

Czym jest bariera ochronna skóry? 

Skóra tworzy barierę pomiędzy człowiekiem i jego środowiskiem. Najbardziej zewnętrznie znajduje się warstwa rogowa naskórka. Zbudowana jest z wielościennych, płaskich, ostatecznie zróżnicowanych komórek –  keratynocytów. Komórki te są często bezjądrzaste i nie mają zdolności podziału, ale nie oznacza to, że nie spełniają ważnej roli [2].

Komórki warstwy rogowej wypełnia je NMF, czyli naturalnym czynnik nawilżający (ang. Natural Moisturising Factor). Do składników NMF zaliczamy głównie aminokwasy i ich pochodne, a także m.in.  kwas mlekowy, mocznik i cytryniany. Wszystkie te składniki są produktem przemian filagryny – jednego z kluczowym białek zróżnicowanych komórek naskórka [3].

Aby warstwa rogowa naskórka stanowiła ochronę na wzór muru, brakuje nam jeszcze ogniwa  spajającego jej komórki. Zapewniają to lipidy –  głównie ceramidy, sterole i wolne kwasy tłuszczowe [3,4].

Dodatkowo, na powierzchni skóry znajduje się ochronny płaszcz hydrolipidowy. Ta warstwa ochronna pokrywająca naskórek zapewnia mu odpowiednie nawilżenie i zaopatrzenie w składniki odżywcze. Składa się z wody, lipidów oraz białek.

W jaki sposób dochodzi do uszkodzenia bariery naskórkowej?

Nieprawidłowa przeznaskórkowa utrata wody, słońce, podeszły wiek, zaburzenia pH to tylko niektóre czynniki, które powodują dysfunkcję warstwy rogowej naskórka i przesuszenie skóry. 

W warunkach fizjologicznych pH naskórka zmienia się od wartości 7,0 w warstwie podstawnej do 4,5 – 5,0 w warstwie rogowej. Wyraźny spadek pH zaczyna się w strefie przejściowej między warstwą ziarnistą a rogową. Według przeglądu literatury – wartość pH mierzona na powierzchni przedramienia zdrowego mężczyzny rasy kaukaskiej wynosi 5.4–5.9. Na tę wartość mają wpływ czynniki endogenne (wewnętrzne), takie jak nawilżenie skóry, pot, sebum, okolica skóry, nasze predyspozycje genetyczne i wiek [5,6]. 

pH skóry zależy też od czynników egzogennych (zewnętrznych)[5]. Po myciu skóry, czy nawet jej przepłukaniu wodą, pH na jej powierzchni wzrasta [7]. Czas, jaki jest potrzebny, by pH wróciło do swojej wartości wyjściowej wynosi nawet kilka godzin [8]. 

Barierę ochronną skóry osłabia stosowanie produktów o pH większym niż 5,5. Zaburzenia funkcjonowania warstwy rogowej naskórka pojawiają się już przy zmianie pH o +0,5 jednostki [9]. Mycie rąk konwencjonalnym mydłem powoduje wzrost pH na dłoniach średnio o 3 jednostki. Przy częstym myciu rąk dochodzi do uszkodzenia bariery ochronnej skóry, bez czasu na jej regenerację [5].

Dlaczego pH jest takie ważne? To od niego zależy m.in. prawidłowe złuszczanie się naskórka i synteza ceramidów – związków z grupy lipidów, które decydują o elastyczności skóry. pH warunkuje też prawidłową regenerację bariery ochronnej skóry. Poza tym, kwasowe pH może też hamować wzrost niektórych szczepów bakterii [5]. 

Przeznabłonkowa utrata wody

Przeznabłonkowa utrata wody (TEWL) jest uważana za jeden z najważniejszych parametrów charakteryzujących integralność bariery skórnej. W przypadku uszkodzenia tej bariery wartości TEWL zazwyczaj rosną [10].  U pracowników ochrony zdrowia, którzy wielokrotnie myją i dezynfekują ręce w ciągu dnia stwierdzono wyższą wartość TEWL, nasilony rumień i suchość skóry dłoni. Teraz ta sytuacja może dotknąć każdego z nas. 

Wyprysk kontaktowy z podrażnienia

Wyprysk kontaktowy z podrażnienia to jedna z częstych chorób zawodowych u pracowników ochrony zdrowia – występuje u 17-30% z nich [11]. W jednym z badań zapalenie skóry dłoni dotknęło 55% pielęgniarek pracujących w oddziałach szpitalnych i 65% pracujących na OIOMach (Oddziałach Intensywnej Opieki Medycznej) [12].

Tak wysoki odsetek występowania wyprysku kontaktowego u pracowników ochrony zdrowia wynika z faktu, że wyprysk ten może mieć u nich też podłoże alergiczne. Wynika to głównie z pracy w wilgotnych warunkach, w rękawiczkach czy z kontaktu ze środkami dezynfekcyjnymi [12].

Przy częstym myciu rąk i uszkodzeniu bariery naskórkowej może dojść do wyprysku z podrażnienia o podłożu niealergicznym. Charakteryzuje się to spadkiem integralności warstwy rogowej naskórka. Skóra jest zaczerwieniona, sucha, łuszcząca się, z towarzyszącym uczuciem świądu i pieczenia [11].

10 wskazówek, jak poradzić sobie z suchą skórą dłoni

W związku z częstym myciem rąk wiele z nas spotka się z zaczerwienieniem i suchością skóry oraz jej nadmiernym łuszczeniem się, a nawet kontaktowym zapaleniem skóry, które w konsekwencji może się okazać kontaktowym zapaleniem skóry z podrażnienia. Ciągła nieodpowiednia pielęgnacja może doprowadzić, że stan ostry przejdzie w fazę przewlekłą. Sucha skóra może być też punktem wyjściowym dla infekcji i alergii [13]. Poniżej przedstawiamy podpowiedzi, jak można zadbać o pielęgnację dłoni, by temu zapobiegać. 

1. Myj ręce emolientami.
2. Unikaj mycia rąk gorącą wodą, to je jeszcze bardziej wysuszy. Zamiast tego wybierz wodę o temperaturze 27-30 stopni.
3. Jeśli jest taka możliwość, wybierz produkty myjące o pH mniejszym niż 5,0 [9]. 
4. Delikatnie osuszaj ręce po ich umyciu. Nie wycieraj rąk mocno ręcznikiem – takie działanie dodatkowo, mechanicznie uszkodzi skórę.
5. Gdy jesteś w miejscach publicznych, wybierz ręczniki papierowe zamiast suszarek do rąk – zminimalizujesz w ten sposób liczbę drobnoustrojów pozostałych na dłoniach [14]. 
6. Gdy w domu używasz ręczników bawełnianych, pamiętaj, by każdy mieszkaniec miał swój osobny ręcznik. Wymieniaj je regularnie. 
7. Tuż po umyciu rąk nałóż na nie krem emoliencyjny [11].
8. Wybieraj kremy bezzapachowe. Dodatkowe substancje mogą być przyczyną alergii kontaktowej – uszkodzona bariera lipidowa to wrota dla alergenów [15].
9. Możesz wykonać maskę na dłonie – nałóż grubą warstwę kremu, a na to bawełniane rękawiczki. 
10. Jeśli nie możesz sobie poradzić z wypryskami na dłoniach, skonsultuj się z dermatologiem. 

Jakich składników kremu szukać?

Przemierzając internetowe „półki” z kosmetykami w poszukiwaniu kremów do rąk warto czytać ich skład. W pielęgnacji suchej skóry sprawdzą się emolienty, czyli preparaty dające efekt zmiękczenia, wygładzenia i nawilżenia skóry [16.17]. Preparaty emoliencyjne dzielimy na generacje [18]: 

a) Emolienty pierwszej generacji zawierają substancje o właściwościach okluzyjnych. Zapobiegają utracie wody przez naskórek. Ich działanie polega na ograniczaniu parowaniu wody ze skóry, dlatego mogą być nakładane na jeszcze wilgotną skórę, np.:

• wazelina, 
• parafina,
• lanolina,
• kwasy tłuszczowe.

b) Emolienty drugiej generacji zawierają dodatkowo humektanty, którezwiększają absorbcję wody ze skóry właściwej do naskórka. Mają właściwości higroskopijne, umożliwiające im zatrzymywanie cząsteczek wody, np.:  

• glycerol, 
• mocznik, 
• sorbitol, 
• glikol propylenowy.

c) Emolienty trzeciej generacji zawierają ceramidy, cholesterol, kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 (w tym kwas linolenowy i linolowy). Ceramidy to cząsteczki lipidowe składające się ze sfingozyny i kwasu tłuszczowego. Pomagają utrzymać szczelność bariery naskórkowej, mają też właściwości przeciwzapalne [19].  

Bibliografia:

1. CDC Statement for Healthcare Personnel on Hand Hygiene during the Response to the International Emergence of COVID-19. Accessed March 23, 2020.
2. Trommer H, Neubert R. Overcoming the Stratum Corneum: The Modulation of Skin Penetration. Skin Pharmacol Physiol. 2006;19(2):106-121.
3. Rawlings A, Harding C. Moisturization and skin barrier function. Dermatol Ther. 2004;17(s1):43-48.
4. A.Bouwstra, F. E. R. Dubbelaar, G. J. The Lipid Organisation in the Skin Barrier. Acta Derm Venereol. 2000;80(0):23-30.
5. Schmid-Wendtner M, Korting H. The pH of the Skin Surface and Its Impact on the Barrier Function. Skin Pharmacol Physiol. 2006;19(6):296-302.
6. Braun-Falco O, Korting HC: Der normale pH Wert der Haut. Hautarzt 1986; 37: 126–129.
7. Gfatter R, Hackl P, Braun F: Effects of soap and detergents on skin surface pH, stratum corneum hydration and fat content in infants. Dermatology 1997; 195: 258–262.
8. Mücke H, Mohr KT, Rümmler A, et al: Untersuchungen über den Haut-pH-Wert der Hand nach Anwendung von Seife, Reinigungs- und Händedesinfektionsmitteln. Pharmazie 1993; 48: 468–469.
9. Blaak J, Staib P. The Relation of pH and Skin Cleansing. pH of the Skin: Issues and Challenges. 2018:132-142.
10. Kottner J, Vogt A, Lichterfeld A, Blume-Peytavi U. Transepidermal Water Loss in Young and Aged Healthy Humans. Textbook of Aging Skin. 2015:1-6.
11. Kampf G, Ennen J. Regular use of a hand cream can attenuate skin dryness and roughness caused by frequent hand washing. BMC Dermatol. 2006;6(1).
12. Lampel HP, Patel N, Boyse K, O’Brien SH, Zirwas MJ. Prevalence of hand dermatitis in inpatient nurses at a United States hospital. Dermatitis 2007; 18: 140–142.
13. Sator P, Schmidt J, Hönigsmann H. Comparison of epidermal hydration and skin surface lipids in healthy individuals and in patients with atopic dermatitis. J Am Acad Dermatol. 2003;48(3):352-358.
14. Huang C, Ma W, Stack S. The Hygienic Efficacy of Different Hand-Drying Methods: A Review of the Evidence. Mayo Clin Proc. 2012;87(8):791-798.
15. COVID-19: How to care for dry hands after washing them so much – UCLA Health – Los Angeles, CA. Uclahealth.org.  Published 2020. Accessed March 29, 2020.
16. Lodén, M. Role of Topical Emollients and Moisturizers in the Treatment of Dry Skin Barrier Disorders. Am J Clin Dermatol 4, 771–788 (2003).
17. Nolan K, Marmur E. Moisturizers: reality and the skin benefits. Dermatol Ther. 2012;25(3):229–233.
18. Narbutt J, Lesiak A. I-modulia® w badaniach klinicznych — zastosowanie emolientów u chorych na atopowe zapalenie skóry. Forum Derm. 2016;2:4,139–143.
19. Carneiro R, Salgado A, Raposo S et al. Topical emulsions containing ceramides: Effects on the skin barrier function and anti-inflammatory properties. European Journal of Lipid Science and Technology. 2011;113(8):961-966.