Retinol – pogromca zmarszczek

Inwestując w kosmetyk do pielęgnacji skóry chcemy, aby naprawdę działał. Produktami o udowodnionym działaniu miejscowym – w przeciwieństwie do śluzu ślimaka (klik) czy kolagenu (klik) – są retinoidy [1]. Są one sprawdzonym, aktywnym i skutecznym dla naszej skóry składnikiem. Wielu dermatologów uważa, że to złoty standard w miejscowym leczeniu trądziku, przebarwień, a także minimalizowaniu zmarszczek.  

Czas na trochę prywaty 🙂 Inspiracją do napisania tego postu był prezent od Mikołaja (patrz Marta). W tym roku dostałam mój pierwszy krem z retinolem. Pomyślałam, że będę pięknie wyglądać na Święta i Sylwestra i … i tu zaczął się problem. Czytałam wcześniej wiele publikacji naukowych i wpisów blogowych na temat retinolu; wiedziałam, że zadziała. Za mało jednak skupiłam się na fragmentach o tym, jak należy go stosować. Popełniłam większość kardynalnych błędów i dlatego postanowiłam się z Wami nimi podzielić, ponieważ przy złym użytkowaniu retinolu można sobie naprawdę zaszkodzić.

Od trądziku do redukcji zmarszczek

Co ciekawe, chociaż kwas retinowy jest jednym z głównych składników rynku przeciwstarzeniowego, pierwszym jego wskazaniem było leczenie trądziku oraz łuszczycy [2]. 

Wkrótce po tym, jak pacjenci z trądzikiem zaczęli stosować kwas retinowy, zauważono, że znacznie poprawia on również wygląd skóry. Już w roku 1984 roku badania Kligmana i in. nad wpływem retinoidów na typowe oznaki starzenia się skóry podbiły przemysł przeciwstarzeniowy [3]. Do dzisiaj większość wytycznych odnośnie stosowania retinoidów opiera się właśnie na pracach Kligmana [4]. Badania te wykazały pozytywny ich wpływ na pogrubienie skóry, zwiększenie produkcji kolagenu, elastyny oraz zwiększenie angiogenezy (powstawania nowych naczyń krwionośnych). Pacjenci zauważyli również redukcję zmarszczek, większą elastyczność skóry i jej poprawiony koloryt [5].

Czym są retinoidy?

Retinoidy to kwasowe pochodne witaminy A. Wyróżniamy ich trzy generacje:

Pierwsza generacja:

• alitretynoina (kwas 9-cis-retinolowy; ma zastosowanie w mięsaku Kaposiego u chorych w przebiegu zakażenia HIV oraz w ciężkim przewlekłym wyprysku rąk),
• retinaldehyd,
• retinol,
• izotretynoina (kwas 13-cis-retinowy; w formie doustnej stosowana jest jako lek w ciężkich postaciach trądziku),
• tretynoina (kwas retinowy).

Druga generacja:

• acytretyna (stosowana doustnie u pacjentów z rozległą łuszczycą oporną na inne formy terapii, ciężką postacią rybiej łuski i chorobą Dariera).

Trzecia generacja:

• adapalen,
• beksaroten,
• tazaroten [6].

Retinoidy to temat – rzeka i można by o nich napisać co najmniej kilka artykułów. Dziś skupimy się na retinolu w kosmetykach, które możemy kupić na własną rękę. Jeśli zaciekawi Was temat, napiszemy również o pozostałych retinoidach 🙂

Retinol – co to jest?

Retinol jest najsilniejszą pochodną witaminy A dostępną bez recepty. Substancją czynną retinoidów dostępnych z przepisu lekarza jest kwas retinowy (np. Retin-A, Locacid, Atrederm). Inaczej jest w przypadku retinolu – jest on przekształcany w kwas retinowy dopiero w naszej skórze.

Nie oznacza to jednak, że jest mniej skuteczny niż preparaty dostępne na receptę 🙂 Badania wykazały, że możemy uzyskać podobne korzyści, ale może zająć nam to nieco więcej czasu (około 12 tygodni) [7]. Wiadomo również, że retinol jest mniej drażniący dla skóry. Oprócz retinolu na rynku dostępne są też słabsze produkty zwane pro-retinolami. Nazwy, pod jakimi się kryją, to palmitynian retinylu, octan retinylu, czy linoleinian retinylu.

Działanie retinolu

Pierwszym efektem, jaki zauważymy po stosowaniu preparatów z retinolem, będzie szybsze złuszczanie się naskórka [8]. Oczywiście samo złuszczanie nie spowoduje, że skóra będzie wyglądać lepiej. Ten efekt pomaga jedynie w likwidacji przebarwień. Wtedy właśnie wiele osób porzuca stosowanie retinoidów. Okazuje się jednak, że te związki działają na znacznie głębszym poziomie, wpływając na ekspresję genów i indukcję biosyntezy kolagenu w skórze. Jednocześnie utrudniają syntezę enzymów degradujących kolagen pod wpływem promieniowania UV [9]. O kolagenie w skórze pisałyśmy tutaj – klik. 

Miejscowa aplikacja retinolu powoduje również indukcję glikozaminoglikanów (GAG) w skórze. GAGi przyczyniają się nie tylko do poprawy stanu nawodnienia skóry, ale również do wzmocnienia bariery naskórkowej i zwiększenia odporności skóry na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Ponadto, retinol przyczynia się do tworzenia nowych naczyń krwionośnych w skórze, co poprawia jej koloryt. Jednak, żeby zobaczyć pierwsze efekty retinolu objawiające się spłyceniem zmarszczek trzeba regularne go stosować przez okres od trzech do sześciu miesięcy [10]. Inne badanie kliniczne również potwierdza, że ​​0.1% preparat retinolu stosowany przez 52 tygodnie może znacznie poprawić objawy fotostarzenia skóry, objawiając się zwiększoną ekspresją prokolagenu typu I, hialuronianu oraz markerów związanych z proliferacją fibroblastów [11]. 

Retinol a ciąża i karmienie piersią

Bardzo ważną informacją jest fakt, że retinoidy nie są zalecane kobietom w ciąży (doustne dawki witaminy A są szkodliwe dla rozwijającego się płodu), a także kobietom karmiącym [12]. Jednak w dużej meta-analizie dotyczącej stosowania kremów z retinoidami nie potwierdzono takiego związku [13]. Uważamy, że bezpieczeństwo to podstawa i podpisujemy się pod stwierdzeniem, że retinoidów (w tym retinolu) w ciąży i w czasie laktacji nie stosujemy. Oprócz wyżej wymienionych stanów krem z retinolem może być stosowany przez każdego, kto dostrzega pierwsze oznaki starzenia się skóry, nawet na bardzo wczesnym etapie. Trzeba pamiętać jednak o tym, że związek ten może być drażniący dla osób o wrażliwej skórze (oj prawda☺), ale możemy również przyzwyczaić naszą delikatną cerę do jego działania. 

Kiedy stosować retinol?

Wiele osób stosuje retinol w nocy. Eksperci twierdzą, że to powszechny mit, że nie można używać retinolu w ciągu dnia. Niestety nie znalazłyśmy publikacji, które jasno mówią, jak i kiedy stosować retinol i w związku z tym dla bezpieczeństwa rekomendujemy stosowanie ich w nocy. Zdecydowana większość prac w bazie Pubmed dotyczy kwasu retinowego i ciężko znaleźć najnowsze wytyczne stosowania retinolu. Prawdą jest, że retinoidy rozkładają się w świetle słonecznym. W obawie przed promieniowaniem słonecznym i ryzykiem utraty właściwości kosmetyków są one umieszczane w nieprzezroczystych opakowaniach i lepiej je aplikować w nocy [14]. Dlatego też stosowanie retinolu latem nie jest dobrym pomysłem. Niemniej jednak zawsze pamiętajmy o stosowaniu kremu z filtrem przeciwsłonecznym (im wyższy SPF tym lepiej). Tu także pojawiają się głosy, że to powszechny mit, ale my polecamy Wam stosowanie filtrów UVA i UVB przez cały rok (klik), najlepiej SPF 50. Dodatkowo musimy pamiętać o nawilżaniu skóry.

Jakie są stężenia retinolu w kosmetykach?

Jeśli jesteś posiadaczką wrażliwej skóry, można zacząć od stosowania retinolu co trzecią noc i sukcesywnie zwiększać częstotliwość zaczynając od kosmetyków z niższym stężeniem. Na rynku kosmetycznym mamy całą gamę kosmetyków z retinolem. Zakres stężeń jest bardzo duży. Znalazłyśmy kremy zawierające retinol zawierające go w stężeniu 0,05%, 0,15%, 0,2%, 0,3%, 0,4%, 0,5%, 1% a nawet 2%. W stężeniu 4% możemy go znaleźć w preparatach stosowanych w gabinetach kosmetycznych. Ważnym aspektem są tez dodatki do kremów z retinolem. Podpowiemy, że połączenie retinolu i witaminy C, kwasu ferulowego czy niacynamidu jest świetnym rozwiązaniem. Na pewno napiszemy więcej o tych substancjach w kolejnych postach. Większość ekspertów rekomenduje, żeby zacząć przygodę z retinolem od stężeń 0.2-0,3%. Wg Komitetu Naukowego ds. Bezpieczeństwa Konsumentów (SCCS) stosowanie retinolu w kremach do twarzy /rąk w stężeniu 0,3% jest uważane za bezpieczne [15].

Czy retinol ma jakieś wady?

Bardzo często po zastosowaniu retinoidów obserwuje się tak zwaną „reakcję retinoidową”, charakteryzującą się zaczerwienieniem, pieczeniem i złuszczaniem naskórka w miejscu ekspozycji [16]. Ponadto retinol cechuje się niestabilnością, co sprawia trudności w stosowaniu go w recepturze kosmetycznej. Musimy również pamiętać, że nie znamy jeszcze długofalowych efektów stosowania tych związków na zdrowej skórze.

Bakuchiol -roślinny retinol?

Istnieje także bezpieczna alternatywa retinolu: bakuchiol. Naukowcy udowodnili, że ten ekstrakt roślinny naśladuje działanie retinolu. Bakuchiol pochodzi z nasion i liści Psoralea corylifolia, czyli rośliny Bakuchi, tradycyjnie stosowanej w medycynie ajurwedyjskiej i chińskiej do leczenia chorób skóry. W jednym z badań osoby, które stosowały bakuchiol dwa razy dziennie przez okres 12 tygodni, zauważyły ​​znaczne spłycenie zmarszczek, poprawę pigmentacji, elastyczności i jędrności skóry. Wykazano, że bakuchiol działa w podobny sposób jak retinol. Również stymuluje produkcję kolagenu, ale jego stosowanie nie wiążę się   z taką ilością podrażnień [17].

Ile retinolu nakładać na twarz?

Jaka ilość kremu z retinolem jest wystarczająca, aby pokryć całą twarz? Jak zalecał prof. Kligman – wielkość ziarna groszku jest w pełni wystarczająca. Wtedy 30 ml kremu wystarcza na około 3-4 miesiące, przy stosowaniu co noc.  Ja niestety zastosowałam znacznie więcej:(

Przyzwyczajajmy jednak naszą skórę do retinoidów. Zacznijmy je używać powoli – co drugą lub trzecią noc. Ja chciałam szybkiego efektu i zastosowałam aplikację codzienną:( Oj, nie polecam. Po aplikacji musimy pamiętać o bardzo dobrym nawilżeniu skóry i ochronie przeciwsłonecznej.

Czy warto inwestować w retinol w kremie?

Zdecydowanie tak. Należy jednak robić to z dużą ostrożnością. Wybrać krem sprawdzonej marki, odpowiednio go przechowywać i powoli przyzwyczaić skórę do drażniącego działania. Retinol możecie znaleźć w kosmetykach takich jak krem do twarzy,  serum, olejek, czy krem pod oczy. Pamiętajcie również o okolicy szyi i dłoniach- to one często zdradzają nasz wiek. Możecie również zdecydować się na profesjonalną kurację z retinolem na przebarwienia i blizny w gabinecie kosmetycznym. Cena dobrych kremów z retinolem waha się od 80 zł do 2000 zł. W internecie znajdziecie wiele informacji i poleceń konkretnych kosmetyków. My z pełną rekomendacją możemy Wam polecić świetne profile na instagramie: dr Niny Wiśniewskiej i inti_skin. Jeśli ktoś jednak obawia się skutków ubocznych stosowania retinolu może zawsze wybrać krem z bakuchiolem.

Bibliografia

1. Mukherjee S, Date A, Patravale V, Korting H, Roeder A, Weindl G. Retinoids in the treatment of skin aging: an overview of clinical efficacy and safety. Clin Interv Aging. 2006;1(4):327-348.
2. Orfanos C, Zouboulis C, Almond-Roesler B, Geilen C. Current Use and Future Potential Role of Retinoids in Dermatology. Drugs. 1997;53(3):358-388.
3. Kligman L. Photoaging: Manifestations, Prevention, and Treatment. Clin Geriatr Med. 1989;5(1):235-251.
4. Kligman A. Guidelines for the use of topical tretinoin (Retin-A) for photoaged skin. J Am Acad Dermatol. 1989;21(3):650-654. doi:10.1016/s0190-9622(89)70233-4.
5. Kligman L, Duo C, Kligman A. Topical Retinoic Acid Enhances the Repair of Ultraviolet Damagefd Dermal Connective Tissue. Connect Tissue Res. 1984;12(2):139-150.
6. Dermatologia po Dyplomie – Okulistyczne działania niepożądane terapii retinoidami og… Podyplomie.pl. https://www.podyplomie.pl/dermatologia/22069,okulistyczne-dzialania-niepozadane-terapii-retinoidami-ogolnymi-czy-ten-problem-naprawde-istnieje.
7. Shao Y, He T, Fisher G, Voorhees J, Quan T. Molecular basis of retinol anti‐ageing properties in naturally aged human skin in vivo. Int J Cosmet Sci. 2016;39(1):56-65. 
8. Kim B. The mechanism of retinol-induced irritation and its application to anti-irritant development. Toxicol Lett. 2003;146(1):65-73.
9. Kong R, Cui Y, Fisher G et al. A comparative study of the effects of retinol and retinoic acid on histological, molecular, and clinical properties of human skin. J Cosmet Dermatol. 2015;15(1):49-57.
10. Kafi R, Kwak H, Schumacher W et al. Improvement of Naturally Aged Skin With Vitamin A (Retinol). Arch Dermatol. 2007;143(5).
11. Randhawa M, Rossetti D, Leyden JJ et al. One-year topical stabilized retinol treatment improves photodamaged skin in a double-blind, vehicle-controlled trial. J Drugs Dermatol. 2015;14(3):271-80.
12. Guillonneau M, Jacqz-Aigrain E.Teratogenic effects of vitamin A and its derivates. Arch Pediatr. 1997;4(9):867-74.
13. Kaplan Y, Ozsarfati J, Etwel F, Nickel C, Nulman I, Koren G. Pregnancy outcomes following first trimester exposure to topical retinoids: A systematic review and meta-analysis. Reproductive Toxicology. 2015;57:211-212.
14. Tolleson W, Cherng S, Xia Q et al. Photodecomposition and phototoxicity of natural retinoids. Int J Environ Res Public Health. 2005 ;2(1):147-55.
15. Rousselle C. Opinion of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) – Final version of the Opinion on Vitamin A (retinol, retinyl acetate and retinyl palmitate) in cosmetic products. Regulatory Toxicology and Pharmacology. 2017;84:102-104.
16. Gilman R, Buchanan P. Retinoids: literature review and suggested algorithm for use prior to facial resurfacing procedures. J Cutan Aesthet Surg. 2016;9(3):139.
17. Dhaliwal S, Rybak I, Ellis S et al. Prospective, randomized, double‐blind assessment of topical bakuchiol and retinol for facial photoageing. British Journal of Dermatology. 2018;180(2):289-296.